Η αρχαία Πλευρώνα μνημονεύεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο μαζί με άλλες τέσσερις αιτωλικές πόλεις, την Καλυδώνα, τη Χαλκίδα, την Ώλενο και την Πυλήνη, στον περίφημο κατάλογο των ελληνικών πλοίων που συμμε­τείχαν στην εκστρατεία κατά των Τρώων. Η θέση της ομηρικής (μυκηναϊκής) Πλευρώνας (Παλαιά Πλευρώνα) ταυτίζεται σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές με τα σωζόμενα ερείπια στους λόφους Γυφτόκαστρο ή Ασφακοβούνι και Πετροβούνι κοντά στο σημερινό οικισμό Νέων Υδραγωγείων του Δήμου Ι. Π. Μεσολογγίου.

Στην ίδρυση της Νέας Πλευρώνας αναφέρεται ο γεωγράφος Στράβων, σύμφωνα με τον οποίο η πόλη κτίστηκε αμέσως μετά το 235/4 π.Χ. όταν ο Δημήτριος Β’ ο Μακεδών, ο αποκαλούμενος και Αιτωλικός, κατέστρεψε την Παλαιά Πλευρώνα. Σύμφωνα με τον Στράβωνα οι κάτοικοί της ίδρυσαν μια νέα πόλη, η θέση της οποίας ταυτίζεται με τα σωζόμενα σήμερα ερείπια στο λεγόμενο «Κάστρο της Κυρά-Ρήνης». Η Νέα Πλευρώνα βρίσκεται 5 χλμ. περίπου βορειοδυτικά της πόλης του Μεσολογγίου και καταλαμβάνει δύο λόφους στις νότιες υπώρειες της οροσειράς του Αρακύνθου (Ζυγός).

Κτισμένη σε θέση φύσει οχυρή και στρατηγικής σημασίας ήλεγχε τόσο τον χερσαίο δρόμο που συνέδεε τη νότια Ελλάδα με την Ήπειρο όσο και το θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ Ιονίων νήσων και Δυτικής Στερεάς. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες σε έκταση πόλεις της Αιτωλίας με εντυπωσιακή διατήρηση των τειχών της. Το ισχυρό τείχος της έχει συνολικό μήκος 2,360 μ. και περιλαμβάνει οκτώ ορατές πύλες, μία πυλίδα, τριάντα έξι πύργους και έντεκα κλίμακες ανόδου σε αυτούς και στον περίδρομο του τείχους.